تعریف سندرم تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی کیستیک یا نشانگان تخمدان پرکیستی شایعترین اختلالات غدد درونریز (آندوکرینوپاتی) در زنان و شایعترین علت نازایی ناشی از عدم تخمکگذاری میباشد. علت ايجاد اين سندرم ناشناخته بوده و عوارض و علايم ناشي از اين بيماري، مي تواند سبب تغيير و افت سطح کيفيت زندگي در مبتلايان به آن گردد. نام گذاری این سندرم به دلیل وجود تخمدانهای بزرگ محتوی تعداد زیادی کیست کوچک (در اغلب زنان مبتلا و نه در همه) است که در لایه بیرونی هر تخمدان قرار گرفته است.
بهطور خلاصه می توان گفت نشانه های شایع سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارت اند از:
- ریزش موی سر با الگوی مردانه (کمپشت شدن موی شقیقهها)
- موهای زائد ضخیم روی لب بالا، چانه، دو طرف صورت، قفسه سینه و شکم (محل های مختص رشد مو در مردان)
- کمتر از ۸ نوبت قاعدگی در طول سال
- چرخه های قاعدگی طولانی و دردناک
- افزایش وزن و چاق شدن
- آکنه و جوش چرکی روی صورت به علت پوست چرب
- سطح بالای هورمون اندروژن
- اختلال در بارداری به گونه ای که به مصرف دارو نیاز باشد.
بیماران مبتلا به این سندرم در معرض عوارض جدی مانند افزایش خطر سرطان آندومتر و پستان، دیسلیپیدمی، هیپرتانسیون، بیماریهای قلبی وعروقی و دیابت میباشند.
دیسلیپیدمی یا چربیپریشی (Dyslipidemia) به معنای هر گونه اختلال در سطح سرمی چربیها شامل افزایش یا کاهش غیرطبیعی است.
هیپرتانسیون یا پرفشاری خون (Hypertension) که گاهی به آن پرفشاری شریانی گفته میشود، یک بیماری مزمن است که در آن فشار خون در شریانها بالا میرود.
آیا سندرم تخمدان پلی کیستیک ارثی است؟
اگر چه نمی توان به صورت کلی و قطعی این سندرم را ارثی دانست و به دلایل دیگری که بعضا ناشناخته هستند، بروز پیدا می کند؛ اما آمار حاکی از آن است که ابتلای یکی از اعضای درجه یک خانواده به این سندرم، ریسک ابتلا به فرد را نیز بالا می برد. با این حساب اگر یکی از اعضای خانواده شما به این بیماری مبتلا بوده است، جای دارد که معاینات منظمی بابت آن داشته و احتیاط بیشتری به خرج دهید.
انسولین و سندرم تخمدان پلی کیستیک
عموما خانم های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک نه تنها میزان بالایی از هورمون های آندروژن را در خود دارند بلکه میزان انسولین آنها نیز بالاست و دچار مقاومت به انسولین نیز هستند. میزان بالای انسولین مارکری برای سایر نگرانی هایی است که می تواند همراه با این بیماری اتفاق افتد. افزایش میزان انسولین، خانم های مبتلا به پلی کیستیک را مستعد چاقی می کند و آن ها را در خطر ابتلا به دیابت، افزایش فشار خون، مشکلات کلسترول و بیماری های قلبی می کند.
افزایش میزان انسولین می تواند سبب شود تا تخمدان ها میزان آندروژن بیشتری را تولید کنند، بنابراین در حالت مقاومت به انسولین این شرایط تشدید شده و متابولیسم کالری حاصل از غذاها تغییر می کند و این می تواند منجر به بروز سندرم تخمدان پلی کیستیک در برخی خانم ها شود. اما متخصصین مطمئن نیستند که ریشه این مشکل در انسولین باشد. شاید برنامه ریزی ژنتیکی غدد (برای مثال، تخمدان ها، غدد هیپوفیز و آدرنال) در ایجاد این بیماری نقش داشته باشد.
آزمایش یا روش خاصی برای تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد. برای تشخیص این سندرم پزشک همه علائم را در نظر می گیرد و احتمال وجود ناهنجاری های دیگر را با توجه به علائم موجود، کنار گذاشته تا در نهایت موفق به تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک شود.
تشخیص
برای تشخیص این بیماری، پزشک ابتدا سابقه پزشکی بیمار را (دوره های قاعدگی، تغییرات وزن و دیگر علائم) بررسی می کند و در نهایت ممکن است از روش های زیر برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک استفاده کند:
- معاینه فیزیکی: در این روش، پزشک اطلاعات مهمی مانند وزن، قد و فشار خون را بررسی می کند.
- معاینه لگن: در هنگام معاینه لگن، پزشک هم به صورت چشمی و هم با استفاده از دست، اندام های تولید مثلی را برای وجود هرگونه توده، رشد غیرطبیعی یا وجود دیگر ناهنجاری ها بررسی می کند.
- آزمایش خون: آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون ها انجام می گیرد. با این روش دلایل احتمالی ناهنجاری های قاعدگی یا افزایش هورمون های آندروژن که وضعیت بیماری سندرم تخمدان پلی کیستیک را تقلید می کند، کنار گذاشته می شود. بررسی های دیگری که طی آزمایش خون انجام میگیرند شامل سنجش میزان کلسترول ناشتا، تری گلیسرید و آزمایش تحمل گلوکز است که درآن سطح گلوکز در حالت ناشتا و بعد از نوشیدن مایعات حاوی گلوکز سنجیده می شود.
“توجه: اختلالات متابولیکی از جمله افزایش سطح سرمی هورمونهای LH، تستوسترون، انسولین، پرولاکتین و مقاومت به انسولین در این بیماری شایع است.”
- سونوگرافی: تشخیص تخمدان پلی کیستیک با سونوگرافی نیز یکی از روش های رایج تشخیصی می باشد. با کمک سونوگرافی اولترا سوند ظاهر تخمدان ها و ضخامت لایه داخلی رحم بررسی می گردد. در این روش پزشک، پروب دستگاه را وارد واژن کرده و با کمک تصویری که روی صفحه کامپیوتر مشاهده می کند، وضعیت تخمدان ها را بررسی می نماید.
“توجه: شواهد سونوگرافی تخمدان پلیکیستیک افزایش حجم تخمدان به بیش از ۹ میلیلیتر، وجود کیستهای ۲–۸ میلیمتری به تعداد ۱۰ یا بیشتر در هر تخمدان و افزایش دانسیته استرومای رحم (هایپرپلازی آندومتر) هستند.”
چطور رژیم غذایی من میتواند بر بیماری تنبلی تخمدان اثر بگذارد؟
یکی از راههای اصلی کنترل علائم این بیماری، تغییر رژیم غذایی است. انتخاب یک رژیم غذایی خوب و سالم که مواد غذایی مفید برای کنترل علائم بیماری تنبلی تخمدان را در خود جای داده است، میتواند تا حد زیادی کمک حال شما در مدیریت این بیماری باشد. به طور کلی سه نوع رژیم غذایی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک میتواند استفاده شود که در ادامه آنها را به شما معرفی میکنیم.
رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین (A low glycemic index (GI) diet)
شاخص گلیسمی یا نمایهی قندخونی یا شاخص گلوکز، شاخصی است که با استفاده از آن میتوان میزان قندی که پس از مصرف کربوهیدراتها در واحد زمان در بدن آزاد میشود را اندازهگیری کرد. در این رژیم، بدن غذاهایی با شاخص گلوکز پایین را با سرعت کمتری هضم میکند. به این معنی که میزان انسولین در بدن بعد از خوردن این غذاها با سرعت کمتری بالا میرود و به سطح خطرناکی که قبلا با خوردن غذاهای دیگر به آن میرسید، نمیرسد. غلات سبوسدار، حبوبات، آجیل، دانهها، میوهها، سبزیجات و سایر غذاهای فرآوری نشده و دارای کربوهیدرات کم در این رژیم غذایی قرار میگیرند.
رژیم ضد التهابی (An anti-inflammatory diet)
این رژیم غذایی شامل غذاهای ضد التهابی مانند انواع توتها، ماهیهای چرب، سبزیجات برگدار و روغن زیتون طبیعی میشود. این رژیم علائم مرتبط با التهاب مانند خستگی را هم کم میکند.
رژیم دش (The DASH diet)
رژیم دش یا اگر بخواهیم آن را به زبان ساده بیان کنیم، رژیم مقابله و متوقف کردن فشار خون بالا، از دیگر گزینههای پیش روی زنان مبتلا به تنبلی تخمدان است. پزشکان معمولا برای کاهش خطر یا اثر بیماریهای قلبی ناشی از فشار خونی بالا، این رژیم غذایی را توصیه میکنند. این رژیم غذایی سرشار از ماهی، مرغ، میوهها، سبزیجات، غلات سبوسدار و محصولات لبنی کم چرب است.
به طور کلی بهتر است یک رژیم غذایی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک و کنترل آن، مواد غذایی زیر را در خود جای داده باشد؛
- غذاهای پرفیبر
- غذاهای طبیعی و فرآوری نشده
- ماهیهای چرب از جمله ماهی آزاد، ماهی تن، ساردین و ماهی خالمخالی، قزلآلا
- کلم پیچ، اسفناج و سایر سبزیجات تیره و برگدار
- فلفل سبز و قرمز
- میوههای قرمز تیره مانند انگور قرمز، بلوبری، زغال اخته، توت سیاه و گیلاس
- کلم بروکلی، گل کلم، جوانه بروکسل
- لوبیا، عدس و سایر حبوبات
- سیبزمینیهای شیرین، کدو تنبل، گوجهفرنگی
- چربیهای مفید مانند روغن زیتون و همچنین آووکادو و نارگیل
- آجیل از جمله دانهی کاج، گردو، بادام و پسته
- شکلات تلخ در حد اعتدال
- ادویهجات مانند زردچوبه و دارچین
